Pod rządami poprzednio obowiązujacej ustawy o obligacjach nie istniała instytucja zgromadzenia obligatariuszy pomimo, iż w praktyce strony w warunkach emisji taką instytucję ustanawiały. Ustawa o obligacjach z dnia 15 stycznia 2015 roku (Dz.U. 2015 poz. 238) („Ustawa”) instytucje zgromadzenia obligatariuszy wprowadziła, usuwając tym samym watpliwości dotyczące skutecznej zmiany warunków emisji.
Podobieństwa do zgromadzenia akcjonariuszy
Instytucja zgromadzenia obligatariuszy zgodnie z brzmieniem Ustawy jest w dużej mierze podobna do instytucji zgromadzenia akcjonariuszy określonej w kodeksie spółek handlowych, w tym między innymi w zakresie: sposobu zwoływania zgromadzenia, możliwości uczestnictwa w zgromadzeniu czy sposobu zaskarżania uchwał.
Fakultatywny charakter
Powołanie zgromadzenia obligatariuszy dla danej serii obligacji zawsze ma charakter fakultatywny, a zatem to strony w warunkach emisji oświadczają o jego utworzeniu. W przypadku jednak gdy warunki emisji przewidują zgromadzenie obligatariuszy to takie regulacje warunków emisji nie mogą wyłączyć lub ograniczyć postanowień Rozdziału 5 Ustawy (Zgromadzenie obligatariuszy), jeżeli zaś je wyłączą lub ograniczą, to postanowienia takie będą bezskuteczne.
Zwołanie Zgromadzenia
Zasadą jest, że zgromadzenie zwołuje emitent i może tego dokonać, z własnej inicjatywy, w przypadku i terminach określonych w warunkach emisji lub na żądanie obligatariuszy reprezentujących 1/10 łącznej wartości nominalnej obligacji. Wyjątkowo, jeśli emitent nie zwoła zgromadzenia, może ono zostać zwołane przez obligatariuszy, po uprzednim uzyskaniu upoważnienia sądu rejestrowego. W każdym przypadku koszty zwołania i przeprowadzenia zgromadzenia ponosi emitent.
Prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu
Prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu mają obligatariusze, którzy co najmniej na 7 dni przed terminem zgromadzenia złożą emitentowi dokument obligacji, zaświadczenie z ewidencji lub świadectwo depozytowe i nie odbiorą ich do daty zakończenia zgromadzenia. Obligatariusze mogą uczestniczyć w zgromadzeniu osobiście lub przez pełnomocnika.
Quorum na zgromadzeniu
Ustawa stanowi, iż zgromadzenie obligatariuszy jest ważne, gdy jest na nim reprezentowana co najmniej połowa łącznej wartości nominalnej obligacji danej serii. Do takiej wielkości nie wlicza się jednak obligacji posiadanych przez podmioty wchodzące w skład grupy kapitałowej emitenta oraz obligacji umorzonych. W praktyce oznacza to, iż głos podmiotów powiązanych z emitentem, nie będzie brany pod uwagę przy liczeniu odpowiedniej większości. Z jednej strony sytuacja taka likwiduje pole do nadużyć, z drugiej jednak musimy pamiętać, że w przypadku emisji dokonywanych wewnątrz grupy kapitałowej dokonanie zmiany warunków emisji może okazać się niemożliwe lub znacznie utrudnione.
Zaskarżanie uchwał
Uchwały zgromadzenia obligatariuszy podobnie jak uchwały zgromadzenia akcjonariuszy mogą być kwestionowane. Ustawa przyznaje bowiem obligatariuszowi prawo do żądania stwierdzenia nieważności uchwały lub jej uchylenia. W przypadku sprzeczności uchwały zgromadzenia obligatariuszy z Ustawą, daje ona prawo do wystąpienia o stwierdzenia jej nieważności. Z kolei z żądaniem uchylenia uchwały można wystąpić, gdy rażąco narusza ona interesy obligatariuszy lub jest sprzeczna z dobrymi obyczajami.
Sposoby zmiany warunków emisji
Aktualnie obowiązująca Ustawa dopuszcza zmianę warunków emisji w następujących trybach: oświadczenie emitenta, porozumienie z każdym obligatariuszem, uchwała zgromadzenia obligatariuszy wraz ze zgodą emitenta.
Oświadczenie emitenta
Nową regulacją są postanowienia Ustawy, które dopuszczają dokonanie zmiany warunków emisji przez samego tylko emitenta. W taki sposób emitent będzie uprawniony do dokonania następujących zmian (w sytuacji gdy warunki emisji takich uprawnień emitenta nie wyłączą): (i) wskazanie podmiotu pełniącego obowiązki nowego administratora hipoteki lub zastawu, (ii) wskazanie nowego podmiotu upoważnionego do prowadzenia ewidencji lub depozytu papierów wartościowych, z którymi emitent zawrze umowę o prowadzenie rejestracji obligacji (iii) ustanowienie dodatkowego zabezpieczenia wierzytelności wynikających z obligacji.
Porozumienie z każdym obligatariuszem
Nowa Ustawa dopuszcza również zmianę warunków emisji poprzez zawarcie porozumienia przez emitenta z każdym z obligatariuszy. W praktyce taka metoda będzie mogła być stosowana w przypadku gdy obligację będą w posiadaniu niewielkiej grupy obligatariuszy. W sytuacji natomiast gdy obligatariuszy będzie więcej, zmiana warunków w taki sposób będzie trudna do wykonania lub nawet niemożliwa.
Uchwała zgromadzenia obligatariuszy i zgoda emitenta
Najistotniejszą nowością w zakresie zmiany warunków emisji w Ustawie jest wprowadzenie zgromadzenia akcjonariuszy – organu, który może dokonać takiej zmiany, jednak w każdym przypadku zmiana taka musi być zaakceptowana następczo przez emitenta. Oświadczenie o wyrażeniu zgody emitent ma obowiązek opublikować na swojej stronie internetowej, jeśli zaś tego nie zrobi w terminie 7 dni od dnia zakończenia zgromadzenia obligatariuszy, to będzie to oznaczało, że zgody nie wyraził a zatem uchwała zgromadzenia obligatariuszy nie wejdzie w życie.
Zmiana warunków emisji może dotyczyć tzw. „postanowień kwalifikowanych warunków emisji”, czyli przede wszystkim wysokości świadczeń, sposobu ich ustalania, realizacji, wysokości, formy, warunków zabezpieczenia oraz zasad funkcjonowania zgromadzenia obligatariuszy. Zmiana innych postanowień wymaga odpowiedniego zastrzeżenia w warunkach emisji. Uchwała o zmianie warunków emisji dla swojej skuteczności musi każdorazowo uzyskać kwalifikowaną większość ¾ głosów, a w wypadku obligacji dopuszczonych do obrotu zorganizowanego (rynek regulowany albo Alternatywny System Obrotu) konieczna jest zgoda wszystkich obligatariuszy obecnych na zgromadzeniu. Wydaje się że spełnienie ostatniego wymogu (uzyskanie zgody wszystkich obligatariuszy) może być dalece utrudnione a nawet niemożliwe a zatem zmiana warunków emisji na zgromadzeniu obligatariuszy po wprowadzeniu obligacji do obrotu może okazać się li tylko iluzorycznym uprawnieniem stron.
Wnioski w zakresie zmiany warunków emisji
Na podstawie powyżej opisanych sposobów zmiany warunków emisji, należy niestety uznać, iż pomimo iż nowa ustawa przyznaje nam uprawnienie do dokonania zmiany warunków emisji, to jednak z uwagi na duże wymagania, które należy dla jej skuteczności spełnić to taka zmiana pozostanie raczej zdarzeniem bardzo wyjątkowym.
Co zatem w sytuacji gdy już na etapie negocjacji warunków emisji, emitent wie, że warunki emisji będą musiały być zmienione? Taka zmiana może na przykład dotyczyć portfela zabezpieczeń ustanowionych na nieruchomościach, kiedy to wiemy że podczas trwania programu emitent będzie chciał jedną z nieruchomości zbyć a za środki z takiej transakcji będzie chciał wykupić część obligacji. W przypadku takim należałoby zmienić postanowienia kwalifikowane warunków emisji a zatem bądź to podpisać porozumienie ze wszystkimi obligatariuszami bądź podjąć uchwałę przez zgromadzenie większością ¾ głosów albo nawet wszystkich obecnych obligatariuszy. Zmiana taka może okazać się bardzo trudna a zatem pytanie czy możemy w opisanym powyżej stanie faktycznym określić już w pierwotnie negocjowanych i przyjmowanych warunkach emisji, iż taka zmiana w zakresie zabezpieczeń nie będzie stanowić zmiany warunków emisji? Należy raczej opowiedzieć na to pytanie twierdząco bowiem wydaje się, iż strony mogą skutecznie oświadczyć, iż taka zmiana nie będzie w istocie stanowić zmiany warunków emisji bowiem to one same na takie rozwiązanie wyraziły zgodę w pierwotnie przyjmowanych warunkach emisji a każdy nowy obligatariusz obejmując obligacje będzie miał wiedze w zakresie tak przyjętych warunków emisji.
Powyżej przedstawiony problem jak i wiele innych z pewnością będą się rodziły w pierwszych latach funkcjonowania Nowej Ustawy i przynajmniej do czasu kiedy nie wykształci się praktyka bądź nie zostaną wydane odpowiednie orzeczenia problemy takie mogą pozostać nierozwiązane.